ބަޙުރު

މުސްލިމުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބަޔަކަށް މިހާރު އަލްމަސްޖިދުލްއަޤުޞާއަކީ ކޮބައިކަން ނޭނގޭ ކަމުގެ ޢަލާމާތްތައް އެބަފެނެއެވެ. އެ މިސްކިތުގެ ތަޞްވީރެއް ފެނުމުން އެއީ އެ މިސްކިތް ކަމާމެދު އިންކާރުކުރާ މީހުން މަދެއްނޫނެވެ. މިކަމުގެ އެއް ސަބަބަކީ ކިޔަވާދޭ މުޤައްރަރުގެ ފޮތްތަކާއި، ފަހުގެ ބައެއް ފޮތްތަކާއި، ބައެއް ފަތުވާތަކުގައި މުޅިން ޞައްޙަ ނޫން މަޢުލޫމާތު ހިމެނިފައިވުމެވެ.

ދަންނައެ، އަލްމަސްޖިދުލްއަޤުޞާއަކީ:

ފަލަސްޠީނުގެ އަލްޤުދުސް ސަހަރުގެ އިރުދެކުނު ސަރަޙައްދުގައި، ދިގު އަކައެއްގެ ސިފަޔަށް، ވަށައިގެން ފާރުލެވިފައިވާ އުސްބިމެވެ. އެ ބިމުގެ ނުވަތަ އެ މިސްކިތުގެ ދެކުނު ފާރުގެ ދިގުމިނަކީ 281 މީޓަރެވެ. ހުޅަނގު ފާރުގެ ދިގުމިނަކީ 488 މީޓަރެވެ. އުތުރު ފާރުގެ ދިގުމިނަކީ 310 މީޓަރެވެ. އިރުމަތީ ފާރުގެ ދިގުމިނަކީ 466 މީޓަރެވެ. މިސްކިތުގެ ޖުމުލަ އޭރިއާ އަކީ 142000 އަކަމީޓަރެވެ. (ބައެއް މަޞްދަރުގައި ވަނީ 144000 އަކަމީޓަރު ކަމަށެވެ.) ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި "އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" ގެ ނަން ދެއްވާފައިވަނީ އެ ބިމަށެވެ.

އަލްމަސްޖިދުލްޤިބްލީ އާއި، ޤުއްބަތުއްޞަޚްރާ ވަނީ އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާގެ އިމުގެ ތެރޭގައެވެ. އެ މިސްކިތުގެ އިމުގެ ތެރޭގައިވާ ބިނާތަކުގެ ޢަދަދު 200 އަށް އަރާ ކަމަށް އެތައް މަޞްދަރެއްގައި ވެއެވެ.

އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާގެ އުސް ބިމަށް ކިޔަނީ "މޫރިޔާ" އެވެ. މޫރިޔާ އަކީ ކަންޢާނީ ބަހުގެ ލަފުޒެކެވެ. މޫރިޔާގެ މާނައަކީ "ހޮއްވަވައި އިޚުތިޔާރުކުރައްވާފައިވާ" ބިމެވެ. މޫރިޔާ އުސްބިމުގެ އެންމެ އުސްތަން ވަނީ އެ ބިމުގެ މެދުގައެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ މިޢުރާޖުއަރާވަޑައިގެންނެވި ހިލަކޮޅު އޮންނަނީ އެތާނގައެވެ. ޤުއްބަތުއްޞަޚްރާ ބިނާކުރެވިފައިވަނީ އެ މާތް ހިލަކޮޅުގެ މަތީގައެވެ. އެހެންކަމުން، ޤުއްބަތުއްޞަޚްރާ ވަނީ އެ ބިމުގެ މެދުތެރޭގައިވާ އެންމެ އުސް ތަނުގައެވެ.

އަލްމަސްޖިދުލްޤިބްލީއަކީ އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ ކަމަށް ބައެއް މީހުން ހީކުރެއެވެ. އެއީ ކުށްހީއެކެވެ.
ޤުއްބަތުއްޞަޚްރާއަކީ އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ ކަމަށް ބައެއް މީހުން ހީކުރެއެވެ. އެއީ ވެސް ކުށްހީއެކެވެ.

"އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" ގެ މާނައަކީ "އެންމެ ދުރުގައިވާ މިސްކިތް" އެވެ. އަލްއަޤްޞާގެ މާނައަކީ އެންމެ ދުރެވެ. އެ މިސްކިތަށް މި ނަން ދެއްވިފައިވަނީ، އެއީ އަޅުކަމެއްގެ ގޮތުގައި ޒިޔާރަތްކުރެވޭ އަދި މައްކާގެ އަހުލުވެރިންނާ އެންމެ ދުރުގައިވާ މިސްކިތް ކަމުގައިވާތީ ކަމަށް ބައެއް މަޞްދަރުގައި ވެއެވެ. މާތް ﷲ، އެ މިސްކިތަށް "އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" ގެ ނަން ދެއްވާފައިވަނީ އަލްއިސްރާއު ސޫރަތުގެ ފުރަތަމަ އާޔަތުގައެވެ.

"އަލްބައިތުލް މުޤައްދަސް" ގެ މާނައަކީ "ބަރަކާތްތެރި އަދި ޠާހިރު ގެކޮޅު" އެވެ. އަލްމުޤައްދަސުގެ މާނަތަކުގެ ތެރޭގައި ބަރަކާތްލައްވާފައިވާ ތަނާއި ޠާހިރުކުރައްވާފައިވާ ތަން ހިމެނެއެވެ. އަލްއިމާމު އިބްނު ޙަޖަރުލް ޢަޞްޤަލާނީ އާއި ބައެއް އެހެން ޢިލްމުވެރިންނާއި ޅެންވެރިން "އަލްބައިތުލް މުޤައްދަސް" މި ނަން ގިނައިން ބޭނުންކުރައްވާފައިވާކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.

"ބައިތުލް މަޤްދިސް" ގެ މާނައަކީ "ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ގެކޮޅު" އެވެ. މަޤްދިސްގެ މާނަތަކުގެ ތެރޭގައި ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ އާއި މާތްވެގެންވާ އާއި މަތިވެރިވެގެންވާ ފަދަ މާނަތައް ހިމެނެއެވެ. އިސްރާއާއި މިޢުރާޖާ ބެހޭ ގިނަ ޙަދީޘްފުޅުތަކުގައި ވަނީ "ބައިތުލް މަޤްދިސް" ކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި "އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" މި ނަން ބާވައިލެއްވުމުގެ ކުރިން އެ މިސްކިތަށް ކިޔަނީ "ބައިތުލް މަޤްދިސް" އެވެ.

އެންމެ ފުރަތަމަ "އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" ބިނާކުރެވުނީ ކޮން އިރަކުކަން ސާފުކޮށް އެނގޭކަށެއް ނެތެވެ. އިބްނު ޢައްބާސުގެފާނު ރިވާކުރައްވާ ގޮތުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ އެ މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވީ ސަލާމްލެއްވި އާދަމުގެފާނެވެ. އެކަލޭގެފާނު އެ މިސްކިތް ބިނާކުރެއްވީ ކަޢުބަތުﷲ ގެފުޅު ބިނާކުރެއްވިތާ ސާޅީސް އަހަރު ފަހުންނެވެ.

އަބޫ ޛައްރިލް ޣިފާރީ ރިވާކުރައްވާފައިވާ ޙަދީޘްފުޅެއްގައި ވެއެވެ.

(قُلتُ يا رَسولَ اللَّهِ، أيُّ مَسْجِدٍ وُضِعَ في الأرْضِ أوَّلَ؟ قالَ: الـمَسْجِدُ الحَرَامُ قالَ: قُلتُ: ثُمَّ أيٌّ؟ قالَ الـمَسْجِدُ الأقْصَى قُلتُ: كَمْ كانَ بيْنَهُمَا؟ قالَ: أرْبَعُونَ سَنَةً)

"ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ.
ޔާ ރަސޫލުﷲ އެވެ! ބިމުގައި އެންމެ ފުރަތަމަ ބެހެއްޓުނު މިސްކިތަކީ ކޮބައިތޯއެވެ؟
އިތުރުއެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. އަލްމަސްޖިދުލްޙަރާމް އެވެ.
އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ. ދެން ކޮން މިސްކިތެއްތޯއެވެ؟
އިތުރުއެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ އެވެ.
ތިމަންކަލޭގެފާނު ދެންނެވީމެވެ. އެ ދެ މިސްކިތުގެ ދެމެދުގައި ހޭދަވީ ކިހައި މުއްދަތެއްތޯއެވެ؟
އިތުރުއެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ސާޅީސް އަހަރެވެ."

(ރިވާކުރެއްވީ: އަބޫ ޛައްރިލްޣިފާރީ، މުޙައްދިޘް: އަލްބުޚާރީ، މަޞްދަރު: ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީ، ނަންބަރު: 3366، ޙުކުމް: ޞަޙީޙު)

ޚުލާޞާ

"އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" އަކީ: ފަލަސްޠީނުގެ އަލްޤުދުސް ސަހަރުގެ އިރުދެކުނު ސަރަޙައްދުގައިވާ، މޫރިޔާ އުސްބިމުގައި، ދިގު އަކައެއްގެ ސިފަޔަށް، ވަށައިގެން ފާރުލެވިފައިވާ އުސް ބިމެވެ. ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި "އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" ގެ ނަން ދެއްވާފައިވަނީ އެ ބިމަށެވެ. "އަލްމަސްޖިދުލްއަޤްޞާ" އަށް ކިޔާ ނަންތަކުގެ ތެރޭގައި "ބައިތުލްމަޤްދިސް" އާއި "އަލްބައިތުލް މުޤައްދަސް" ހިމެނެއެވެ.

މަޞްދަރު

މައުސޫޢަތުލް ޙަދީޘް