ބަޙުރު

ޔޫނާނީންގެ ފުށުން ވާރުތަވެފައިވާ ބަލާޣާ (Rhetoric) ގެ ފިކުރުން ބާރު ލިއްބައިދެނީ، ވާހަކަދެއްކުންތެރިކަމުގެ މޮޅުކަން އަބަދުވެސް، ފަޞާޙަތެރި ޢިބާރާތްތަކުގައި ވާނެ ކަމަށެވެ. ބަސްނުބުނެ ހަނުހުރުމަކީ، ބަސްމޮށުންތެރިކަމުގައިވާ ޚަލަލެއް ކަމަށެވެ. ނުވަތަ އެކަމުގައިވާ އުނިކަމެއް ކަމަށެވެ.

ބަހަވީ ނަޒަރަކުން ބަލާއިރު، ބަލާޣާ (البلاغة) ނުވަތަ ރިޓޮރިކް (Rhetoric) އަކީ، ވާހަކަދައްކާއިރު، ނުވަތަ ލިޔާއިރު، ލަފުޒުތައް ރަނގަޅަށް ބޭނުންކުރުމުގެ ފަންނެވެ.

ދިވެހި ބަސް ތަރައްޤީކުރެއްވުމަށްޓަކައި މަސައްކަތްކުރައްވާ ބައެއް ފަރާތްތަކުން، "ޔަތަޝައްމަމު" (يَتَشَمَّمُ) ގެ މާނައާމެދު ބަހުސްކުރައްވާތަން ފެނެ އެވެ. އެ ލަފުޒު އިހުގެ އަދަބިއްޔާތުގައި ދިވެހި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރެވިފައިވާ ގޮތާއި، މިޒަމާނުގައި ތަރުޖަމާކުރެވޭ ގޮތާ ބެހޭ ގޮތުންނެވެ.

ބައެއް މީހުން ވާހަކަދައްކާއިރު، ބައެއް ލަފުޒުތައް ބަދަލުކޮށްގެން ވާހަކަދައްކަ އެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ބުނާ އެއްޗެއްގެ މާނަ ބަދަލުވެ، ޤަޞްދުކުރާ ވާހަކަ ނޫން އެހެން ވާހަކައެއް ބުނެވެ އެވެ. އެފަދަ ލަފުޒުތަކުގެ ތެރެއިން އެއް ލަފުޒަކީ "މަސްރަޙު" އެވެ.

ޝަމްސުއްދީނުއް ތަބްރީޒީ (شمس الدين التبريزي) އަކީ، ފާރިސްކަރައިގެ މަޝްހޫރު، ދީނީ ޢިލްމުވެރިއެކެވެ. ޒާހިދު އަޅުވެރިއެކެވެ. ޞޫފީ މަޒުހަބުގެ ޝާޢިރެކެވެ. އެކަލޭގެފާނު ނިސްބަތްކުރެވެނީ، ތަބުރީޒަށެވެ.

ފިރިމީހާ: ކައުނަކީ ފިރިހެނެއް ކަން ފާހަގަނުކުރެވޭ ހެއްޔެވެ؟
އަނބިމީހާ: ކިއެއްތަ! ކައިނޫނާ އަކީ އަންހެނެއް ކަން ވެސް ފާހަގަކުރެވުނެވެ!

ފިރިމީހާ: ނޫރަކީ ފިރިހެނެއް ކަން ދަންނަން ހެއްޔެވެ؟
އަނބިމީހާ: ޝަމްސަކީ އަންހެނެއް ކަން ވެސް ދަންނަމެވެ!

އިހުގެ ފާރީސީ ޅެމަކީ، ޤާފިޔާއެއްގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައިވާ ޅެމެވެ. އެ ޅެންތަކުގެ އެތައް ބާވަތެއް ވި އެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ އަސާސީ ހަތަރު ބާވަތަކީ:

ބަދަލުވަމުންދާ ދުނިޔޭގައި ޅެމާއި ޅެންވެރިކަމުގެ މަފުހޫމު ވެސް ދަނީ ބަދަލުވަމުންނެވެ. އެއްވެސް ކަމެއް އެއް ގޮތަކަށް އަބަދު ނޯންނާނެ ކަމީ، ދުނިޔެ ދައްކަމުންދާ ޙަޤީޤަތެކެވެ. ދިވެހި ޅެންވެރިކަމުގެ ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ވެސް މި ޙަޤީޤަތް ހާމަވެ އެވެ.

ފާރާބީގެ އަޞްލު ނަމަކީ، މުޙައްމަދު ބިން މުޙައްމަދު ބިން އުޒުލަޣު އަލްފާރާބީ އެވެ. އޭނާއަށް ޢާއްމުކޮށް ކިޔައި އުޅުނު ނަމަކީ، އަބޫ ނަޞްރެވެ. އޭނާގެ ލަޤަބަކީ، "ދެވަނަ މުޢައްލިމް" ވެ. މި ލަޤަބުގެ މާނައަކީ، އަރުސްޠޫއަށްފަހު ދުނިޔެ ދުށް އެވަރުގެ ދެވަނަ ޢިލްމުވެރިޔާއެވެ.

"އަހުލުލް ޙައްލި ވަލް ޢަޤުދި" (أهل الحل والعقد) އަކީ، ބާވައިލައްވާފައިވާ މުޞްޠަލަޙެއް ނޫނެވެ. ޠާހިރު ސުންނަތުގައި ވެސް އެ މުޞްޠަލަޙެއް ނެތެވެ. އެއީ މުސްލިމުން އަމިއްލައަށް އުފައްދާފައިވާ މުޞްޠަލަޙެކެވެ. ޒަމާނާއެކު އެއަށް ވަނީ، ޝަރުޢީ ދަލީލެއްގެ ބާރު ލިބިފަ އެވެ.

ޢުމުރުން ދުވަސްވެފައިވާ އާފަލުގަހެކެވެ. އެގަހުގެ ވަށައިގެން ކުޑަކުއްޖަކު ކުޅެން އުޅުނެވެ. ކޮންމެ ދުވަހަކު ވެސް އެކުއްޖާ އެގަހުގެ ހިޔަލުގައި ކުޅެ އެވެ. އެގަހަށް އަރައި، ގޮފިތަކުގައި އެލިގަނެގެން އުޅެ އެވެ. އެގަހުގެ މޭވާތައް ބިނދެގެން ކައެވެ. ކުޅިވަރުކުޅެ ވަރުބަލިވުމުން، އެގަހުގެ ހިޔަލުގައި ނިދަ އެވެ.

މިއީ، ރައްބާނިއްޔަ ޢިލްމުވެރީންގެ ތެރެއިން ހަތަރު ބޭކަލެއްގެ ވާހަކަ އެވެ. ރައްބާނިއްޔަ ޢިލްމުވެރީންނަކީ، ކިތަންމެ ދަތި ޙާލުކޮޅެއްގައި އުޅުއްވަން ޖެހިވަޑައިގަތަސް އެހެން މީހަކަށް އެކަން އަންގަވާ ބަޔެއް ނޫނެވެ. އެބޭކަލުންގެ ޙާލުކޮޅު ނުދަންނަ މީހަކު ހީކުރާނީ، އެބޭކަލުންނަކީ މުއްސަނދީން ކަމަށެވެ.

މިއީ އެހެން މީހަކު އަޅުގަނޑަށް ކިޔާދިން ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. މިއީ، ސީދާ އަޅުގަނޑާ ދިމާވި ހާދިސާއެއްގެ ވާހަކަ އެވެ. މި ހާދިސާ ހިނގި ދުވަހަކީ، 22 ރަބީޢުލްއާޚިރް 1423 އެވެ. މިވާހަކައިން، ކޮންމެ ވެސް މީހެއްގެ ފިކުރު ފަހިވެ، އީމާންތެރިކަން އިތުރުވާނެ ކަމަށް އުންމީދުކުރަމެވެ.

1.
ވާދީތެރޭ އައްސޭރިތަކުގައި ހޭދަވީ ވަގުތާ ތަނުން،
ދީދީ ހަނދާންކޮށްލަން ހިނގާ ޞަފުޙާތަކެއް އެދުވަސްތަކުން.

2.
ހެނދުނާ، ހަވީރާ، ރޭގަނޑާ، ރިއްސާރަނުން ކުލަޖެއްސިފައި،
ލަދުމާތަކަށްވުރެ މާލަޠީފީ ސިފަތަކެއް ވީ ތަންތަނުން.

އެއްދުވަހަކު، ޖުހާ އޭނާގެ ރަޙުމަތްތެރިއަކާ ބައްދަލުކުރަން ދިޔައެވެ. ޖުހާ އެ ގެއަށް ގޮސް ދޮރުގައި ޓަކިޖެހުމުން، ތުއްތު ފިރިހެން ކުއްޖަކު ދޮރުހުޅުވާލިއެވެ. އެހިނދު އެ ކުއްޖާ ކުރެން ޖުހާ އެއްސެވެ.

ދަރިފުޅު ދުވެފައި ގޮސް މަންމަ ގާތުގައި ބުންޏެވެ.

"މަންމާއެވެ! މަގުމަތީގައި ހުރި ނިކަމެތި މީހަކު ކަމަކަށް އެބަ އެދެއެވެ. އޭނާ އަށް ދޭން ފައިސާކޮޅެއް ދީބަލާށެވެ!"

ނިދިން ހޭލުމާއެކު އަވަސްއަވަހަށް ތައްޔާރުވެލައިގެން ހޮސްޕިޓަލަށް ދިޔައެވެ. އޭނާ ދިޔައީ، އިއްޔެ ޑަކުޓަރު ދެއްވި ބޭހާމެދު އުފެދުނު ޝައްކެއްގެ ސަބަބުންނެވެ.

މާތް ﷲ ވޮޑިގެންވާ ކަމާމެދު އިންކާރުކުރާ ޓީޗަރަކު، އޭނާގެ ދަރިވަރުންނަށް ފިލާވަޅެއް ޝަރަޙަކޮށްދެމުން ގެންދިޔައެވެ. އެކަމުގެ ތެރޭގައި އޭނާ ބޭނުންވީ، މާތް ﷲ ވޮޑިގެން ނުވާކަން ދަރިވަރުންނަށް ވިސްނުވައިދިނުމަށެވެ.

ޢުމުރުން ތިން އަހަރު ފުރެމުންދާ ދަރިފުޅު، އޭނާގެ މަންމައާ ސުވާލުކުރިއެވެ.

"މަންމަ، ތިމަންނަ ޑައުންލޯޑްކުރީ ކޮން ސައިޓަކުން ހެއްޔެވެ؟"

ޙައިރާންކަމާއެކު މަންމަ ބުންޏެވެ.

"މަންމަ ދަރިފުޅު ޑައުންލޯޑެއް ނުކުރަމެވެ."